Een uitbarsting van de vulkaan Taal op de Filipijnen begon op 12 Januari 2020, met belangrijke impact door asneerslag in de omgeving. Krantenkoppen misleiden echter vaak, door terminologie te gebruiken die foutief geïnterpreteerd kan worden door lezers, inclusief landgenoten ter plaatse die media in hun moedertaal als eerste bron van informatie gebruiken. Verwijzen naar de autoritaire, plaatselijke informatiebronnen kan verwarring vermijden.
De askolom van de Taal Januari 2020 gezien vanuit de lucht. Source: Adisidis [CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0)]
Sinds 12 Januari barst Taal, één van de meest actieve vulkanen op de Filipijnen, uit. Deze uitbarsting begon met zogenaamde freatische explosies, waarbij verhit water van het kratermeer zich mengt met steenpuin uit de krater. In de daaropvolgende dagen kwam ook vers magma aan het oppervlak, wat leidde tot de ontwikkeling van een aswolk tot 10 kilometer hoogte (zie foto), en zelfs lavafonteinen. De omgeving werd bedekt onder vulkanische as, en meer dan 20 000 mensen werden tot nu toe geëvacueerd. Het vulkanische eiland zelf werd ‘no mans’ land’ verklaard door President Duterte zelf, een evacuatie-zone van 14 kilometer werd ingesteld rond de vulkaan, en de nationale luchthaven van Manila werd een tijdlang gesloten wegens het risico dat de vulkanische as in de atmosfeer vormt voor vliegtuigmotoren.
Door de grote impact in deze populaire toeristische zone, en de spectaculaire beelden die circuleren, kwam de uitbarsting meermaals in het nieuws, ook in België. Daarbij wordt echter vaak informatie verspreid die verwarring sticht bij het publiek, omdat krantenkoppen in deze tijden eerder gemaakt lijken om de aandacht te trekken in plaats van te informeren. Om zulke verwarring tegen te gaan, is een goed startpunt voor journalisten en geboeide lezers de blogpost “Vulkanen: waar as is, is magma” die ik publiceerde in 2017 ten tijde van de uitbarsting van de vulkaan Agung op Indonesië (https://www.wtnschp.be/wetenschap/natuur/geo/alles-over-vulkanen/).
Enkele recente online artikels omtrent de Taal uitbarsting verdienen echter toelichting. Een zeer vaak terugkerend semantisch probleem komt naar voor in “Taal staat op uitbarsten en jaagt mensen op de vlucht” (De Standaard, 14 Januari 2020). De kop en inleiding van het artikel laat vermoeden dat een uitbarsting er nog moet aankomen, terwijl de vulkaan reeds twee dagen in uitbarsting was. Voorbeelden van dit probleem zijn legio in “Meer dan 50 000 mensen op de vlucht voor vulkaanuitbarsting op de Filipijnen” (De Standaard, 15 Januari 2020) of nog “Angst voor tsunami neemt toe nu Mount Taal rommelt” (HLN.be, 13 Januari 2020). De verwarring ontstaat hier waarschijnlijk omdat vulkanologen van lokale autoriteiten waarschuwen dat een nog gevaarlijkere (lees meer explosieve, met grotere impact) uitbarsting een mogelijk scenario is in de komende dagen. Lezers begrijpen echter al te vaak dat de vulkaan nog niet in uitbarsting is, terwijl dat wel het geval is, en de regio te mijden is, of zelfs geëvacueerd wordt. Het is echter zo dat vulkanische uitbarstingen wispelturig zijn, dagen tot weken kunnen duren met tussenpozen van relatieve rust gevolgd door nieuwe intensieve episodes die soms nóg explosiever zijn dan voorgaande. Journalisten doen er beter aan dit adequater te formuleren, zoals bijvoorbeeld in “Filipijnese Taal-vulkaan spuwt as en lava: grootschalige evacuatie op komst uit vrees voor grotere uitbarsting” (VRT NWS, vrt.be, 12 Januari 2020). Het is belangrijk, en inderdaad van levensbelang, te beseffen dat hun publicaties vaak de eerste informatiebron zijn voor gestrande landgenoten ter plekke, iets waar ik reeds in het verleden op wees in “Hoe gevaarlijk zijn vulkanen?” (Knack.be, 15 Maart 2018).
In het specifieke geval van Taal komt ook de impact naar voor van de rat race in de hedendaagse nieuwscyclus. Media-berichten moeten zo snel de wereld ingestuurd worden dat er geen tijd is voor grondige fact-checks, met nodenloze paniek tot gevolg. Ik kreeg een vraag van een landgenoot ter plekke over mogelijk tsunami-risico vanwege de uitbarsting. Waren zij wel veilig op een klein eiland 800 km ver van de vulkaan? Reis eens virtueel naar Taal via één van de vele map apps beschikbaar met één vingertik, en je ziet dat Taal in feite bestaat uit een gigantisch kratermeer gevormd door pre-historische uitbarstingen (15x20 km, gemeten in 1-2-3 via Google Earth). De kleinere vulkaankegel die momenteel uitbarst ligt als een eiland middenin dat meer. Vulkanisch materiaal kan dus vanaf die kegel het meer instorten en zo tsunami’s veroorzaken op de oevers van dat meer, maar zal nooit de oceaan bereiken, in tegenstelling tot wat beweert wordt in “Angst voor tsunami neemt toe nu Mount Taal rommelt” (HLN.be, 13 Januari 2020).
Het feit dat Taal in het verre verleden tot veel grotere uitbarstingen in staat was dan de huidige uitbarsting, getuige het uitgestrekte kratermeer, is meteen de reden waarom Phivolcs, het officiële Filipijnse staatsagentschap verantwoordelijk voor vulkaanbewaking, een grootschalige evacuatie aanbeveelde, en vulkanologen waarschuwen voor een mogelijke toename in explosiviteit van de huidige uitbarsting. De term ‘supereruptie’ is niet al te veraf om zulk worste-case scenario te beschrijven, maar de kans daarop blijft uitermate klein. De activiteit kan ook gewoon op hetzelfde peil aanhouden, of afzwakken en stoppen in de komende uren, dagen of weken.Tot slot, is het bij vulkaanuitbarstingen van belang je steeds rechtstreeks te informeren bij de officiële instanties, een must-do voor elke journalist of toerist ter plaatse. Het officiële agentschap op de Filipijnen is DOST-PHIVOLCS, te volgen via hun excellente website (https://www.phivolcs.dost.gov.ph/) en hun Twitter feed (@phivolcs_dost). Phivolcs wordt gezien als één van de meest uitstekende vulkanologie-agentschappen wereldwijd, zeker gezien de middelen die ze voorhanden hebben. Volg dus hun advies op, en neem best de krantenkoppen met een zakje as meer of minder. Of mail mezelf of een collega, wij laten met plezier onze vulkanische kennis los op je statements vooraleer je ze de wereld instuurt. Wij doen intussen ons best correcte info te verspreiden via Twitter (@SamPVolcano).